Kripto Para Veya Sanal Para Nedir ?
SANAL PARA
Avrupa merkez bankası tarafından tanımı yapmıştır.
‘’Herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu ya da e-para kuruluşu tarafından ihraç edilmemiş ve bazı durumlarda paraya alternatif olarak kullanılabilen varlığın sanal temsili” (ECB, 2015, s.6).
Avrupa Merkez Bankası’nın 2012’de yaptığı tanıma göre. sanal para; “Genellikle geliştiricileri tarafından kontrol edilen ,sınırlı sanal grup üyeleri tarafından benimsenip kullanılan, düzenlenmemiş/regüle edilmemiş, dijital paradır”.
Şubat 2015’te revize edilen tanıma göre ise sanal para; “Herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu veya e-para kuruluşu tarafından ihraç edilmediği halde, bazı durumlarda paranın yerine kullanılabilen bir değerin dijital temsilidir”.
2014’te Avrupa Bankacılık Otoritesi’nin tanımına göre. sanal para; “Bir merkez bankası veya kamu otoritesi tarafından ihraç edilmediği halde, doğal olarak veya yasal kişiler tarafından ödeme, transfer, saklama ve elektronik transfer şekli için kabul gören, karşılığının olması da şart olmayan değerin dijital temsilidir ”.
Amerikan Hazine Bakanlığı’na göre sanal para; “Gerçek paranın tüm özelliklerini taşımadığı halde, bazı ortamlarda para gibi kullanılabilen değişim medyasıdır ”.
Sanal para veya kripto para sistemi herhangi bir merkeze veya ülkeye ve dolayısıyla, bir hukuki düzenlemeye bağlı değildir. Aynı şekilde güncel para birimlerinden de bağımsız olup piyasa değeri arz ve talebe göre belirlenmektedir. Açık kaynaklıdır, uluslararasıdır ve anonimdir. Anonim olması, kullanıcıların işlem yaparken sadece cüzdan kimlik numaralarının yer alması, kullanıcının ismi gibi herhangi bir kişisel veri ihtiva etmemesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle işlemler üçüncü kişiler tarafından takip edilemez. Bu da yasa dışı işlerde tercih edilmesine sebep olmaktadır. Sanal paranın çığ gibi büyümeye başlaması ile artık bazı ülkelerin çeşitli hukuki düzenlemeler getirmeye başladıklarını görmekteyiz.
Piyasada bugün itibariyle bin yüz on üç den fazla kripto para çeşidi var. Bu paraların bazıları şunlar: Bitcoin. Ethereum, Ripple, Litecoin, Dash, Monero, Neo, Nem. Sanal olmaları yalnızca bilgisayar sisteminde kayıtlı olmasından kaynaklanıyor. Yani bu para birimleri Dolar gibi, Euro gibi TL gibi basılı halde fiziksel olarak bulunmuyor.
Kripto paraların ilk ortaya çıkanı ve halen de en yaygın olanı Bitcoin‘dir.
Bitcoin’in değerini bu yıl yüzde 500’den fazla artırarak altın, borsa ve emlak gibi yatırım araçlarının önüne geçmesi, sanal para birimlerini yeniden tartışmaya açtı. Dünya genelinde 1113’e yakın sanal para bulunuyor. Bunlar arasında Bitcoin 106 milyar doların üzerindeki piyasa değeriyle başı çekiyor. Onu, 29,2 milyar dolarlık piyasa değeriyle Ethereum ve dolaşımdaki miktarı en yüksek sanal para olarak yaklaşık 7,8 milyar dolar ile Ripple takip ediyor.
Yasal hiçbir dayanağı olmayan sanal paraların dünyadaki toplam pazarı 150 milyar dolara ulaştı. Her gün yenilerinin çıktığı sanal paralarla oluşan günlük işlem hacmi yaklaşık 4 milyar dolara ulaşmış durumda.
Sanal para neden bu kadar çok tuttu ?
Sanal paranın başarılı olmasının herkes tarafından anlaşılabilecek bir kaç basit sebebi var. Sanal para başlangıç aşamasında ‘’gizli/anonim’’ bir para birimi olarak düşünüldü. Zaman ilerledikçe Sanal para fiyat dalgalanması akışının bir parçası oldu ve bu durum insanlar tarafından kabul görmeye başladı. Karaborsalardan çıkıp normal insanların kabul etmesi talebi doğurdu ve daha fazla online mağaza Sanal parayı kabul etmeye başladı. Hatta Sanal para kervanına geleneksel mağazalar, yatırım şirketleri, bankalar ve işletmeler de eklenince talep katlanarak büyüdü.
Sanal paraya artan talep ile birlikte, fiyatlar doğal olarak yükselmeye ve stabilize olmaya başladı. Ortalama bir yatırımcı, Sanal para fiyatının gerçekten “istikrarlı” olmadığını açık bir şekilde gördü ve basitçe Sanal para alıp satmak ile finansal kazanç sağlama yoluna girdi. Bu nedenle fiyatının çok istikrarsız olduğu fikri yatırımcı için korkulacak bir durumdan ziyade kar elde etme aracı oldu. Böylelikle karlılık, Sanal paranın daha da tanınmasını sağladı ve bu gün geçtikçe arttı. Tüm bu sarmal, Sanal paraya olan ilginin katlanmasına neden oldu.
Sanal paranın sakıncaları neler görülüyor ?
- “Dijital para”, “kripto para” gibi adlarla da anılan sanal paraların geleneksel paralardan başlıca farkı, hükumetler tarafından kontrol edilememesi olarak dikkati çekiyor.
- Sanal paralara ilişkin işlem kayıtları, merkezi bir dosya yerine, her işlemin onaylandığı küresel bir muhasebe defteri gibi çalışan blok zincirinde yer alıyor ve ağdaki bütün bilgisayarlara dağıtılıyor.
- Söz konusu blok zinciriyle banka, kredi kartı, para transfer şirketi, sosyal ağ, hükümet gibi aracılar olmadan hisse senetlerinden tahvillere, fikri mülkiyetten sanat ve müzik eserlerine kadar her türlü dijital değer transfer edilebiliyor.
- Ağda gerçekleşen işlemler gizlenmiyor ve bütün kullanıcılar işlemleri görüntüleyebiliyor.
- Para basımı ve arzı devletlerin elinde bulunmasına rağmen sanal paraların takibi, vergilendirilmesi ve arzının yapılamamasının devlet düşüncesine ters bir uygulama
- Organize bir piyasa bulunmaması ve arzını etkileyecek genel bir otorite olmaması nedeniyle sanal paralara güvensizlik oluşturuyor.Sanal paralarda teknolojik altyapı kaynaklı riskler veya kara para aklama gibi tehlikeler söz konusu.
- Sanal paralarla elde edilen dijital varlıklar vergi kaçakçılığı, kara paranın aklanması ve çevrim içi oyun oynamak için kullanıldığından kayıt dışılığı artıracaktır.
Murat TAŞÇI – LONDON